مهندسی عوامل انسانی (ارگونومی)

بررسی تاریخ در دوران مختلف حتی گذشته های بسیار دور نشان میدهد که همواره انسان در تلاش بوده که جهت حفظ سلامت و رفاه خود محیط کار و منزل و ابزار و تکنولوژی خود را بهبود بخشد و به عبارتی جهت ارتقای کیفیت زندگی یک رابطه منطقی و مناسب بین انسان محیط و ابزار پیدا کند. در واقع آنچه که تیلور در اوایل قرن بیستم عنوان کرد بیل کوچک مرد کوچک بیل بزرگ مرد بزرگ » به عناوین مختلف در تمدنها و قرون مختلف ساری و جاری بوده است.

ارگونومی دانش چند رشته ای است و رشته هایی که در ساخت آن مؤثر بودهاند عبارتند از مردم شناسی نژاد شناسی، بیومکانیک بیولوژی فیزیولوژی کار روانشناسی مهندسی طب کار و تشکیلات صحیح کار و تحقیقات علمی و فنی. لذا هر جا که انسان با کار، محیط و ابزار باشد ارگونومی نیز مطرح است. به کار گیری اصول ارگونومی در خصوص افراد معلول و بویژه معلولین جسمی و حرکتی به دلیل شرایط خاص و محدودیتهایی که در اندامهای حرکتی خود دارند بسیار ضروری است به طوری که شاهد هستیم در تمام عرصه ها و ابعاد توانبخشی این علم نفوذ کرده و هر روز نیز بر دامنه کاربرد آن افزوده می شود مثل طراحی انواع وسایل کمکی توانبخشی، انواع لوازم خانگی، طراحی اماکن و ساختمانهای عمومی و اختصاصی و … و به نظر میرسد که در آینده نزدیک با افزایش شناخت و آگاهی ارگونومی جزء تفکیک ناپذیر علوم توانبخشی شود.

یکی از معضلاتی که سالها معلولین و خانوادههای آنها در کشورمان با آن مواجه هستند و عدم توجه به آن باعث میشود که سلامتی همه اعضای خانواده به مخاطره افتد همان مهندسی انسانی است به عنوان نمونه حضور یک فرد معلول در منزل که خود به تنهایی قادر به حرکت نمیباشد و به ناچار باید از کمک و مساعدت اعضای خانواده بهره ببرد که عموماً هم مادران این کار را بر عهده میگیرند به دلیل عدم رعایت اصول ارگونومی آنها نیز به انواع بیماری و مشکلات جسمی دچار میشوند در صورتی که با شناخت و آگاهی میتوان به راحتی از وقوع بسیاری از این گونه اتفاقات پیشگیری نمود مثل نحوه صحیح نقل وانتقال فرد معلول، طراحی وسایل مناسب طراحی محیط منزل به طوری که عضو معلول خانواده قادر باشد به طور مستقل در تمام محیط منزل امور شخصی خود را انجام دهد.

با توجه به گستردگی علم ارگونومی به طور قطع یقین امکان معرفی کلیه ابعاد آن در این مجموعه امکان پذیر نیست و بیشتر هدف آشنایی معلولین و خانواده هایشان با کلیات ارگونومی است که می تواند زمینه لازم را جهت افزایش اطلاعات و آگاهی فراهم نماید لذا در این بخش بیشتر مواردی ذکر میشود که به نوعی با مسائل توانبخشی مرتبط میباشد.

دردهای ستون فقرات ،کمر، گردن زانو و پا

بسیاری از مردم از دردهای ستون فقرات به خصوص در ناحیه کمر و گردن رنج می برد. بیشتر این دردها بر اثر ،خستگی، فشار زیاد، ضربه، ضعف عضلانی، بیماریهای استخوانی و مفصلی، بستری بودن طولانی، چاقی، حاملگی و عفونتها به وجود می آیند.

در بیشتر اوقات این دردها رابطه مستقیم با فعالیتهای روزانه دارند. در نتیجه با ایستادن، نشستن خوابیدن و انجام دادن کارهای روزمره به طور صحیح میتوان تا حد زیادی از بروز این دردها جلوگیری کرد. افرادی که کمر درد دارند با رعایت نکات زیر زیر میتوانند راحت تر زندگی کنند.

از انجام دادن کارهایی که به کمر فشار می آورند، مثل برداشتن وزنه و اجسام سنگین، جـداً خودداری کنند.

کارهایی که نیاز به خم کردن طولانی گردن دارند، مثل خیاطی، قالی بافی، بافندگی، سبزی پاک کردن، خواندن، نوشتن و ممکن است باعث درد گردن شوند. بنابراین هنگام انجام دادن چنین کارهایی باید هر چند وقت یک بار مدتی استراحت کرد و وضع خود را تغییر داد.

دردهای ناحیه زانو:
برای جلوگیری از دردهای ناحیه زانو توجه به نکات زیر مفید است:1) چهار زانو و یا دو زانو نشستن طولانی باعث درد و ساییدگی مفصل در ناحیه زانو می شود.
2) ایستادن و راه رفتن طولانی باعث ساییدگی مفصل زانو وسپس درد زانو میشود.
3) چاقی و اضافه وزن بیش از حد باعث ایجاد فشار بیش از اندازه بـه مفصـل زانـو و سایر مفاصل میشود و ممکن است باعث درد در زانوها بشود.
4) افرادی که کف پای صاف دارند (قوس کف پایی ندارند و یا بر اثر شکستگی یکی ازاستخوانهای کف پا، قوس کف پای آنان از بین رفته، ممکن است علاوه بر کمردرد دچار درد زانو و پا هم بشوند. این افراد باید برای معالجه به پزشک مراجعه کنند.

درد پا:
درصورت انحراف انگشت شست پا و درد در این ناحیه، باید بین انگشتان شست و انگشت دوم پا، پنبـه فشرده گذاشت و از پوشیدن کفشهای پنجه باریک و پاشنه بلند خودداری کرد.

منبع: کتاب توانبخشی (ارگونومی ، مناسب سازی ، توانمندسازی و…) افراد با آسیب جسمی و نخاعی

گردآوری و تالیف : مصطفی سراج